- نویسنده : نسیم سحر
- بازدید : 1930 مشاهده
- دسته بندی : قرآن , مفسران و قاریان ,
سيد هاشم بحرانى ( سيد هاشم بن سليمان بن اسماعيل حسيني بحراني کتکاني ) صاحب تفسير البرهان
محل تولد: کتکان از توابع شهر توبل از توابع بحرين
تاريخ تولد: 1030 تا 1040 ق
تاریخ وفات: 1107 ق
استادان:
سيد بحراني در دوران تحصيلات خويش از محضر استادان گرانقدري بهره مند گشت که برخي از آنها بدين شرح است :
1. شيخ فخرالدين طريحي نجفي (متوفي 1087 ق ) مولف کتاب مجمع البحرين و مطلع النيرين. وي از خاندان هاي بزرگ نجف اشرف بود. برخي ديگر از کتاب هايش عبارت اند از شرح مختصر النافع و تميز المتشابه من اسماء الرجال علامه بحراني و علامه مجلسي هر دو از شاگردان فخرالدين طريحي بودند
2. سيد عبدالعظيم بن عباس استر آبادي - از بزرگان علماي اخباري بود که به علامه بحراني اجازه نقل روايت داد .
شاگردان:
شاگردان و راويان بسياري از سيد هاشم بحراني اجازه نقل حديث دريافت کردند که به برخي از آنان اشاره مي شود:
1. شيخ محمد بن حسن حر عاملي ، مولف کتاب وسايل الشيعه
2. شيخ محمود بن عبدالسلام المعني
3. شيخ عبدالله بن علي بن احمد بحراني متوفي 1148 ه‍ق مولف کتاب الرسائل المتشتته
4. سيد محمد بن علي سيف الدين عطار بغدادي
5. شيخ علي مقايي بحراني
6. شيخ حسن بحراني
7. شيخ هيکل بن عبد علي اسدي جزائري
معرفي تفسير:
مرحوم علامه آقا بزرگ تهرانى در جلد 3 صفحه 93 الذريعة مىنويسد:« علامه بحرانى، در تفسير« البرهان» بسيارى از احاديث رسيده از اهل بيت« عليهم السلام» در تفسير قرآن را جمع نموده است».
صاحب روضات الجنات در جلد 8 ص 181 به بعد مى نويسد:« سيد هاشم بحرانى در کتاب البرهان، مقدارى از اخبار وارده در تفسير را از کتب قديمه غريبه و غير آن جمع نمود.» مؤلف در مقدمه خود مى نويسد: کتاب« البرهان»، شما را بر بسيارى از اسرار علوم قرآن آگاه مى سازد. برخى مسائل علوم شرعى، قصص و اخبار انبياء( ع) و فضائل اهل بيت امامت« عليهم السلام» را براى شما، روشن مى گرداند. و در خاتمه کتاب مى فرمايد: اين کتاب مشتمل بر بسيارى از روايات تفسيرى اهل بيت« عليهم السلام» مىباشد و شامل کثيرى از فضايل آنها و آيات نازله در شأن و حق آنها و در برگيرنده بسيارى از علوم احکام و آداب، قصص انبياء و علوم ديگرى است که در کتاب ديگرى نخواهيد يافت.
در مقدمه مى نويسد: من روايات را از کتب معتبر، قابل اعتماد و مورد رجوعى، انتخاب کردم که مؤلفين آنها از مشايخ معتبر و علماى منتجب هستند.( در مقدمه 16، مصادر کتاب و مولفان آنها را بيان مى کند) مى فرمايد: اغلب روايات را از طريق اماميه نقل کرده ام، ولى در آنجايى که روايات اهل سنت موافق روايات اهل بيت« عليهم السلام»، يا در بيان فضائل اهل بيت« عليهم السلام» هستند، از آنها نيز نقل نموده ام. از ابن عباس نيز مقدار کمى در تفسير آيات، نقل کرده ام، زيرا او شاگرد حضرت على عليه السلام بوده است.
مى نويسد: در جايى که در تفسير آيات روايت صريح و مستندى از اهل بيت« عليهم السلام» نيافتم، آنچه را على بن ابراهيم قمى( که فردى ثقه مى باشد) در تفسير خود آورده، نقل کرده ام، زيرا، تفسير او منسوب به امام صادق« عليه السلام» مى باشد.
آيت الله معرفت در« التفسير و المفسرون» صفحه 330- 331 مى نويسد:« سيد هاشم بحرانى از محدثين فاضل و متتبعين روايات و گردآورندگان اخبار محسوب مى شود. ايشان در اين گردآورى هيچگونه اظهار نظرى در جرح، تعديل، تأويل روايات مخالف عقل و نقل صريح يا جمع منطقى روايات مخالف و معارض، نمى نمايد.
و اين شيوه اى است که اکثر اخباريين برگزيده اند. او در تفسير خود به کتبى اعتماد کرده است که از حيث استناد به معصوم« عليهم السلام» متزلزل بوده، اعتبارى به آنها نيست، و نيز از کتبى نقل نموده که مملو از روايات جعلى مى باشند، علاوه بر اينکه برخى روايات نقل شده داراى ضعف اسناد و با مرسله مى باشند. در إسناد روايات به معصومين« عليهم السلام» طريقه احتياط را پيش نگرفته است، در جايى که حديث، منسوب به امام( ع) است، آن را به امام( ع) نسبت مى دهد. اضافه بر اينکه تمام آيات قرآن را در بر نمى گيرد. با اين وصف البرهان در نوع خود، مجموعه کم نظيرى است که لابلاى آن، روايات هدايت بخش اهل بيت« عليهم السلام» به محققين تيزبين و نقّاد، ارائه خواهد شد.» آقاى سيد محمد على ايازى در« المفسرون حياتهم و منهجهم» ص 201 مى نويسد:« مؤلف از جمله اخباريين است که تفسير را فقط با روايات واصله از اهل بيت« عليهم السلام» جايز مى دانند، تفسير از طريق تدبر و اجتهاد و ذوق را منع، و تفسير به رواياتى غير از روايات منقول خودشان را نهى کرده اند.» ايشان ضمن اشاره به اينکه غرض مؤلف در« البرهان»، فقط جمع آورى و تنظيم روايات بوده و نسبت به جرح و تعديل و تصحيح آنها، اقدامى انجام نداده است، مى نويسد:« مقدمه اين تفسير متعلق به تفسير ديگرى به نام« مرأة الانوار و مشکوة الاسرار» تأليف ابو الحسن العاملى الاصفهانى بوده است که از حيث ديدگاه با« البرهان» تناسب دارد.»
روش تفسير :
در دانش نامه قرآن و قرآن پژوهى جلد 1 ص 475 درباره شيوه مؤلف آمده:« شيوه وى در اين کتاب چنين است که ابتدا به نام سوره و محل نزول، فضيلت سوره و تعداد آيات، اشاره مى کند، آنگاه آياتى را که داراى روايت تفسيرى اند، ذکر کرده، روايات مربوط به هر آيت قرآنى را به دنبال آن نقل مى نمايد. البرهان مقدمهاى دارد در شانزده بخش که تکامل يافته مقدمه« الهادى» است، يعنى تمام آنچه، بحرانى در آنجا آورده، اينجا هم هست به اضافه چند پرسمان ديگر. ضمنا چنين بر مى آيد که بحرانى باور باطل« تحريف قرآن» را پذيرفته بوده و اين از البرهان قابل برداشت است.
بحرانى در نقل روايات يکدست عمل نمى کند، در برخى موارد علاوه بر سند روايت به نام کتاب و مؤلف آن نيز اشاره مى کند و در بعضى به ذکر نام کتاب و مؤلف بسنده مى نمايد و در مواردى فقط نام مؤلف را مى آورد. گفتنى است که در گوشه و کنار از راويان اهل سنت هم نقل حديث کرده است. روى هم رفته،« البرهان» از نگريستنى ترين تفسير نامه هاى روايى شيعه به شمار مى رود.
بنابراين مصنف بسيارى از روايات اهل بيت« عليهم السلام» را که در تفسير آيات آمده، رواياتى که در آن آيات به عنوان شاهد و مؤيد مطلبى، آورده شده، رواياتى که بدون در بر گرفتن نص قرآنى، با مضمون خود، دلالت بر تفسير آياتى بنمايد و رواياتى که مصداقى از مصاديق آيه را بيان مى کند جمع آورى نموده است.
مؤلف با چينش سه مقدمه انگيزه خود را بيان مى دارد:
1- همه بر شرف و بلند مرتبگى شأن قرآن، واقفند و مى دانند که نجات در تمسک به آن است، بحث، تلاوت و تفکر در معانى آن، سبب حيات قلبها و علم و عمل بدان، سبب تخلص از سختى هاست.
2- به اسرار و حقايق پنهان آن با عقول معمولى نتوان رسيد، بايد از اهل ذکر که اهل تنزيل و تأويل قرآنند، اخذ نمود.
3- ديدم که مفسرين و علماء، به آراء ديگرانى غير از اهل بيت عصمت« عليهم السلام» رو آوردهاند، در حالي که بايد در فهم اسرار و حقايق قرآن تا آشکار شدن تأويل و تفسير اهل بيت« عليهم السلام»، توقف نمود به همين جهت براى فهم نظرات تفسيرى و بيان اهل بيت« عليهم السلام» در تأويل و اسرار کتاب الهى، اقدام به جمع آورى روايات تفسيرى وارده از آنها نمودم.
آثار مفسر:
علامه سيد هاشم آثار ارزشمندي را در موضوعات متفاوت علوم اسلامي به يادگار نهاد و با تاليف کتابهاي متعدد، دائره المعارفي جامع و سودمند در اختيار رهروان هدايت و پژوهشگران شريعت قرار داد. اينک آثار جاويدان او را به نظاره مي نشينيم :
1- علوم قرآن
2. البرهان في تفسير القرآن
3. اللوامع النورانيه في اسماء علي و اهل بيته القرآنيه
4. الحجه فيما نزل في القائم الحجه
5. نورالانوار في تفسير قرآن
6. الهادي و مصباح النادي
7. الهدايه القرآنيه الي الولايه و الاماميه
8. اصول و اعتقادات
9. حقيقه الايمان المبثوت علي الجوارح و احاديث التوحيد و النبوه و الامامه
10. نهايه الاکمال فيما يتم به تقبل الاعمال
11. مصباح الانوار و انوار الابصار في بيان معجزات نبي المختار
12. امامت
13. اثبات الوصيه
14. احتجاج المخالفين علي امامه علي بن ابي طالب امير المومنين عليه السلام
15. الانصاف في الانص علي الائمه الاثني عشر من آل محمد الاشرف
16. ايضاح المسترشدين في بيان تراجم الراجعيت الي الولايه علي بن ابي طالب اميرالمومنين عليه السلام 17. بهجه النظر في اثبات الوصايه و الامامه للائمه اثني عشر
18. البهجه المرضيه في اثبات الخلافه و الوصيه
19. تبصره الولي فيمن راي القائم المهدي
20. تبصره الولي في النص الجلي اميرالمومنين علي بن ابي طالب عليه السلام
21. التحفه البهيه في اثبات الوصيه لعلي عليه السلام
22. سلاسل الحديد و تقيد اهل التوحيد
23. عمده النظر في بيان عصمه الائمه الاثني عشر
24. غايه المرام و حجه الخصام في تعيين الامام من طريق الخاص و العام
25. فصل معتبر فيمن راي الامام الثاني عشر
26. کشف المهم في طريق خبر غدير خم
27. مدينه المعاجز الائمه الاثني عشر و دلائل الحجج علي البشر
28. تفضيل الائمه صلوات الله عليهم علي انبياء عدانبينا محمد صلي الله عليه و آله
29. تفضيل علي عليه السلام علي انبياء اوالعزم من الرسل
30. تلخيص رسالتين
31. حليه النظر في فضل الائمه الاثني عشر
32. الدرالنضيد في فضائل الحسين الشهيد عليه السلام
33. فضائل علي و الائمه من ولده 34. فضل الشيعه (مناقب الشيعه )
35. اللباب المستخرج من کتاب الشهاب
36. مناقب اميرالمومنين
37. التيميه و الدره الثمينه
38. معالم الزلفي في عارف النشاه الاولي و الاخري
39. نزهه الابرار و منار الافکار في خلق الجنه و النار
40. تاريخ اسلام
41. حليه الابرار في احوال محمد و آله الاطهار
42. المطاعن البکريه و المثالب العمريه من طريق العثمانيه
43. مولد القائم
44. وفاه النبي
45. وفاه الزهراء
46. سير الصحابه
47. مقتل ابي عبدالله الحسين عليه السلام
48. فقه
49. التنبيهات في الفقه
50. حديث
51. ترتيب التهذيب
52. شرح ترتيب التهذيب
53. روضه الواعظين في احاديث الائمه الطاهرين
54. تعريف رجال من لايحضره الفقيه
55. رجال
56. تنبيهات الاريب في رجال التهذيب
57. التيميه في بيان نسب التيمي
58. روضه العارفين و نزهه الراغبين
59. من روي النص علي الائمه الاثني عشر من الصحابه و التابعين
نسیم سحر دات آی آر
تعجیل در ظهور آقا امام زمان عج صلوات
